مطالب حقوقی مفید و کاربردی

بر خلاف متون فقهی که در آن قتل عمد تعریف گردیده و صرفاً به ذکر مصادیق اکتفا نشده است در قانون مجازات اسلامی اعم از قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 و قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 هیچ گونه تعریفی از قتل عمد ارائه نگردیده و صرفاً به مصادیق و شیوه های آن اشاره شده است. مطابق ماده 290 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 قتل در موارد زیر عمدی است:

هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا غیر معین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود،خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن شود، خواه نشود.
هرگاه مرتکب عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن گردد،هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن رانداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.
هرگاه مرتکب قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن نمی شود لکن در خصوص مجنی علیه به علت بیماری ،ضعف،پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت نامتعارف مجنی علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
هرگاه مرتکب قصددایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد ،بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود،مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند.
تعریف فعل غیر مادی یا غیر اصابتی
افعال و رفتارهای غیر اصابتی شامل رفتارهایی هستند که هیچ گونه اثر ظاهری بر بدن فرد باقی نمی گذارد و در واقع با ایجاد ترس،هراس،وحشت و اضطراب و تاثیر ناگوار بر سیستم عصبی و روانی شخصی موجب مرگ یا ورود صدمه به شخص می شود. تحقق قتل عمد با این قبیل موارد به شفافیت و وضوح قتل با رفتارهای مادی و اصابتی نسیست و در این مقاله جنبه های مختلف آن بررسی می شود.

پیش از پرداختن به مصادیق قتل با این رفتارها لازم به ذکر است که به لحاظ سابقه تاریخی در قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 نیز مقنن این قبیل رفتارها را برای تحقق قتل عمد اشاره نموده و تقریباً مفاد ماده 325 قانون مار البیان را با اندک تغییراتی در ماده 501 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 تکرار نموده است. به موجب این ماده “هرگاه کسی به روی شخصی سلاح بکشد یا حیوانی مانند سگ را به سوی او بر انگیزد یا هرکار دیگری که موجب هراس او می گردد مانند فریاد کشیدن یا انفجار صوتی انجام دهد و بر اثر این ارعاب، شخص بمیرد یا مصدوم گردد حسب مورد بر اساس تعاریف انواع جنایت به قصاص یا دیه محکوم می شود.”

مشاوره حقوقی تلفنی با وکیل

قتل با ترساندن
همانطور که ملاحظه می گردد رفتارهای غیر اصابتی مانند سلاح کشیدن یا برانگیختن حیوانی مانند سگ که نتیجتاً منجر به هراس شخص می گردد می تواند حسب مورد قتل عمد،شبه عمد یا خطای محض محسوب گردد لذا شرط قتل عمدی محسوب شدن این قبیل رفتارها آن است که منطبق با یکی از مصادیق قتل عمد موضوع ماده 290 گردد والا با توجه به نوع آن می تواند شبه عمد یا خطای محض باشد.

به عنوان نمونه اگر شخصی حیوانی را به سوی شخصی بر انگیزد و شخص دیگری که در کنار وی ایستاده است از ترس قالب تهی کند یا در ساعت غیر متعارفی از نیمه شب با خالی کردن آهن در کوچه موجب سکته یکی از همسایگان در اثر صدای مهیب ناشی از تخلیه آهن شود ،این مصادیق ماهیتاً خطای محض محسوب می شوند،اما ممکن است به دلیل وجود عنصر تقصیر در حکم شبه عمد محسوب گردند.(3)

وضعیت جسمی و روحی قربانی
نکته شایان ذکر در خصوص ماده مرقوم آنکه برای محکوم نمودن شخص مرتکب،صغر سن،بیماری،جنون، نا آگاهی و یا ترسو بودن قربانی شرط نیست،هرچند که در خصوص وجود این موارد اثبات رابطه سببیت بین فعل مرتکب و جنایت حاصله آسان تر خواهد بود(4).در تحریرالوسیله در این قبیل موارد اصل بر مسئولیت مرتکب گذاشته شده است و عدم استناد جنایت به فعل وی نیازمند به اثبات دانسته شده است(5).

فوت ناشی از اضطراب و هیجان
سئوال مهمی که در این راستا مطرح می شود آن است که آیا حکم ماده یاد شده را می توان به فوت ناشی از ایجاد اضطراب،هیجان و غیره با قصد قتل هم سرایت داد یا اینکه حکم ماده را منحصراً باید شامل هراس و وحشت دانست؟

برخی از حقوق دانان معتقدند با عنایت به اینکه بین مواد مذکور در قانون و موارد مطروح اخیر سنخیتی وجود ندارد لذا نمی توان حکم ماده را به موارد مذکور سرایت داد و علیرغم تمثیلی بودن موارد مطروح را باید از حکم ماده مذکور خاج نمود(6)اما برخی دیگر از حقوقدانان حکم ماده را شامل اضطراب یا هیجان و نظایر آن نیز می دانند لذا معتقدند اگر شخص به قصد صدمه زدن به قلب یک بیمار قلبی یا باعث مرگ و میر شدن، خبر دروغ برنده شدن وی را در یک مسابقه بخت آزمایی بزرگ بدهد یا به دروغ وی را از بازگشت تنها فرزند او که سال ها مفقودالاثر بوده است ،مطلع نماید مشمول حکم ماده خواهد بود.(7)نظر اول با ظاهر ماده و تفسیر مضیق به نفع متهم سازگاری بیشتری داشته و نظر دوم با ادبیات حقوقی سازگارتر است؛نگارنده متمایل به نظر دوم می باشد.

نتیجه‌گیری:

قتل عمد به عنوان یکی از جرایم جدی و مختلف، نه تنها تحت تأثیر مستقیم افراد مستقیماً دخیل در این جرم قرار می‌گیرد، بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر جوامع و سیستم‌های قانونی دارد. انتخاب مجازات مناسب و توجه به عدالت در اجرای قوانین، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

منبع: farshadqasemi.com

برای دریافت مشاوره حقوقی رایگان و مشاوره با وکیل فرشاد قاسمی کارشناس ارشد حقوق جزاء و جرم شناسی وکیل پایه یک دادگستری از کانون وکلای مرکز در شهر تهران در تماس باشید.